Του Βασίλη Στοϊλόπουλου
Πεντακόσια χρόνια ακριβώς πέρασαν από την ημέρα της θυροκόλλησης στην
εξώπορτα του Μητροπολιτικού Ναού του Βίττενμπεργκ των 95 θέσεων του Λούθηρου.
Μια κοσμοϊστορική πράξη, που λειτουργώντας σαν «καταλύτης», αντί να
σταθεροποιήσει, στη βάση της ηθικής, τα κακώς κείμενα του Καθολικισμού, όπως
αποσκοπούσε ο συγγραφέας τους «Doctor Τheologiae», προκάλεσε αλυσιδωτές
αντιδράσεις, με αποτέλεσμα τη «διάβρωση» της ενότητας και του θρησκευτικού
δογματισμού της Δυτικής Εκκλησίας αλλά και την υπονόμευση του παπικού αυταρχισμού
και του ηθικού του μονοπωλίου. Επιπλέον, καθώς η μεσαιωνική σχέση μεταξύ
κυριαρχίας και ηθικής διαλύθηκε, αναδείχτηκαν σταδιακά πρωτόγνωρες πολιτικές
ελευθερίες, στη βάση της ανυπακοής και της αντίστασης, ενώ ασύλληπτες
διαστάσεις, ως προς την απολυτότητά τους και την βιαιότητά τους, γνώρισαν οι
σύγχρονοι πόλεμοι. Συγχρόνως όμως, «ο Προτεσταντισμός έπαιξε σημαντικό ρόλο
στην δημιουργία της αστικής αυτογνωσίας», καθώς ο άνθρωπος, «ως ενεργών
υποκείμενο, απέκτησε, σταδιακά, την υπευθυνότητα για το πεπρωμένο του», που
προηγουμένως ήταν υπόθεση της εκκλησίας.
Το 2017, το «Έτος Λούθηρου», σημαδεύτηκε, ιδιαίτερα στη Γερμανία, από
ένα «πνεύμα αγιοποίησης» του «πρώτου οργισμένου πολίτη» και «νομιμοποιητή της
ανυπακοής». Του «μοντέρνου διανοούμενου», που επηρέασε καθοριστικά τις
πολιτικές σχέσεις στη νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία και συνέβαλε στην
«προσωποποίηση του δυτικού πολιτισμού». Κι όλα αυτά, χωρίς ο αμφισβητίας «ήρωας
της ελευθερίας» να υπάρξει ποτέ «φίλος της ελευθερίας και του ανθρώπου» ή
απόστολος των σύγχρονων κινημάτων ελευθερίας, καθώς ο ίδιος αποδέχτηκε τον
αυταρχισμό και την απολυταρχία, αρκεί να προέρχονταν από τη «αρμόδια» κοσμική
εξουσία.
Μέσα στον επετειακό «κυκεώνα των επαίνων» για τον «μέγα μεταρρυθμιστή»
εμφανίστηκαν όμως και «σκοτεινές» πλευρές του «μικροαστικού» ειδώλου της
Γερμανίας»: Η αυστηρή καταδίκη εκ μέρους του της «Επανάστασης των Χωρικών»
(«Κατά των ληστρικών και δολοφονικών ορδών των χωρικών», 1525), η αντιεβραϊκή
υποκίνηση μίσους («Οι Εβραίοι και τα ψεύδη τους», 1543), ο δευτερεύον «φυσικός
ρόλος» της γυναίκας και οι «μακιαβελικές» προτροπές του για υποταγή στη
εκάστοτε κοσμική εξουσία. Καθόλου τυχαίο που ο Χίτλερ έβλεπε στο «ιδεαλιστή»
και «Γερμανό άνδρα», Λούθηρο, «τη μεγαλύτερη γερμανική ιδιοφυΐα», που διείδε
τον «Εβραίο, όπως εμείς ξεκινήσαμε μόλις τώρα να τον βλέπουμε»!
Στην εποχή του, ο Λουθηρανισμός (Προτεσταντισμός) χρησιμοποιήθηκε για
την αποδυνάμωση της εξουσίας του καθολικού κληρικαλισμού και την υπονόμευση της
οικουμενικής ηγεμονίας του καθολικού αυτοκράτορα Καρόλου V. Μετά όμως τη σφαγή
πέντε χιλιάδων επαναστατημένων χωρικών στο Φρανκενχάους της Γερμανίας, το 1525,
η Μεταρρύθμιση «έχασε τον χαρακτήρα του λαϊκού κινήματος και έγινε υπόθεση των
τοπικών αρχόντων» στην αντιπαράθεσή τους με τον Παπισμό και τον καθολικό αυτοκράτορα.
Σήμερα, χάρις το βιβλίο του κοινωνιολόγου Μαξ Βέμπερ «Προτεσταντική ηθική και
το πνεύμα του καπιταλισμού», γνωρίζουμε ότι η λουθηριανή-καλβινιστική
κοσμοθεωρία σχετίζεται, εκτός των άλλων, και με μια εργασιακή ηθική που δίνει
έμφαση στη σκληρή εργασία, στη συστηματική αποταμίευση, στην παραδειγματική
τιμωρία, στον ασκητικό βίο και στην αδιαμεσολάβητη σχέση του πιστού με το θείο.
Προτεσταντικός ορθολογισμός και εργασιακές πρακτικές του «αέναου» καπιταλισμού
αποτελούν «εκλεκτική συγγένεια» και η κάθε εξουσία είναι «θεϊκή βούληση». Όπως
μάλιστα έγραψε ο Λούθηρος σ΄ ένα από τα τελευταία του κείμενα: «Είμαστε
ζητιάνοι. Αυτή είναι η αλήθεια»!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου